سوال – در مورد وسواس و راه کارهای درمان توضیحاتی بفرمایید.
پاسخ – بعضی ها بخاطر ندانستن دچار وسواس شده اند. جهل ریشه ی بدی هاست و علم ریشه ی همه ی خوبی هاست. اصول مسلمی که برگرفته از آیات و روایات است کار ما را راحت می کند. یکی از آن اصول ،اصل طهارت است. همه چیز درعالم پاک است جزء چند چیز معین و این به انسان آرامش می دهد که بداند همه ی اطرافش پاک است. اگر یقین پیدا کردیم که چیزی نجس است با شستن آنرا پاک می کنیم .
مسائلی در باب نماز، ضو و غسل داریم. انسانی که خواب است تا یقین به منی و نجاست پیدا نکرده است غسل بر او واجب نمی شود. تمام مایعات و ترشحاتی که از بدن بیرون می آید پاک است غیر از خون ، ادرار و منی.
برای قرائت در نماز سخت گیری نشده است. قرائتی که عرب دارد از زبان های دیگر نمی خواهند. در ضمن زبان فارسی به عربی خلیی نزدیک است ولی زبان هایی مثل چینی و انگلیسی خیلی از زبان عربی دور است. بنابراین در نماز برای قرائت سخت گیری نشده است. به اندازه ای که حروف درست گفته شود و زیر وزبر درست خوانده شود کافی است. بزرگی فرمودند که ما روایتی نداریم که وقتی امام رضا(ع) در ایران بودند به فردی بگویند که قرائت خودت را درست کن. گاهی اوقات می گویند که کلمه ی والظالین را باید به اندازه ی چهار انگشت کشید و ... اینها درست نیست و البته ما نمی خواهیم بگوییم درنماز لاابالی گری کنید. ولی سعی کنید که کلمات و زیر و زبَر را درست بخوانید. در دستورات دینی نداریم که اگر کسی زیر و زبر کلمه ای از نماز را اشتباه خواند، باید دوباره آنرا بخواند. البته کسی نباید تعمداً اشتباه بخواند. قرائت نماز مراجع تقلید از رسانه پخش می شود. و اکثراً همه ساده و روان است. پس در تلفظات نماز نباید سخت گرفت. این کار خلاف شرع است .و وسوسه ی شیطان است زیرا مهم این است که در نماز حضور قلب داشته باشیم و این کارها ما را از حضور قلب در نماز دور می کند. شیطان می خواهد که ما با الفاظ بازی کنیم.
کسانی که می خواهند به دیگران قرائت یاد بدهند سخت گیری نکنند. اسلام در این مسائل سخت گیری نکرده است. البته در مسائلی مثل غیبت ،دروغ ،تهمت و مال حرام سخت گیری کرده است. در نمازجماعت همین که صف اول نیت بکنند و آماده ی نماز باشند کافی است. و همه می توانند با هم نیت کنند. درعدالت نماز امام جماعت سخت گیری نشده است. فتوای امام خمینی این است که حُسن ظاهر کفایت می کند. همین که در محل امام جماعت را به خوبی می شناسند کافی است. در عدالت قاضی و مرجع تقلید سخت گرفته شده است. ولی درعدالت امام جماعت سخت گرفته نشده است حتی داریم که اگر فهمیدید که امام جماعت یهودی بوده است اعاده ی نماز بر شما واجب نیست.
بعضی ها معتقد هستند که همین که فرد ظاهرش دوستدار اهل بیت است برای پیش نماز شدن کافی است. افراد وسواسی هستند که پشت سر مراجع تقلید نماز نمی خوانند و اینها وسوسه ی شیطان است که باعث می شود شما از خیر نمازجماعت محروم بشوی.
یکی دیگر از اصول اصل حلیت است یعنی همه چیزها حلال است جز تعداد کمی از آنها. خوردن بعضی گوشت ها مثل گوشت خوک و شراب حرام است،چیزهای مست کننده و موادمخدر حرام است. خوردن نجاسات حرام است. اگر ما شک کردیم که خوراکی حلال است یا حرام، بدانید که آن خوراکی حلال است . پس حرام های مشخص شده است. مثلا در کشور خارج خوردن همه چیز حلال است به جز گوشت گوسفند و مرغ که باید ذبح اسلامی بشود، خوردن لبنیات و میوه جات برای ما حلال و پاک است.
وقتی ما به میهمانی یا رستوارن می رویم ، خوراکی های آنها برای ما حلال است. اگر شما به میهمانی می روید و نمی دانید که طرف خمس مالش را داده یا خیر، برای شما حلال است. مگر اینکه شما بدانید که مَمَر درآمد طرف فقط دزدی و رباست که دراین صورت برای شما حرام است. خانواده هایی که خمس و زکات نمی دهند، این دین گردن میهمان آنها نیست. رفت وآمد با خانواده هایی که به نجاست اهمیت نمی دهند برای ما اشکالی ندارد. استفتاء کرده اند که اگر ما به میهمانی می روییم باید از صاحبخانه بپرسیم که فرش پاک است یا خیر، فرموده اند :خیر ،برای ما واجب نیست. و همچنین برگردن صاحب خانه هم نیست که به شما بگوید این فرش نجس است. فقط در موردی که مهر نجس است باید این را به طرفی که نماز می خواند بگوییم. ما نباید تکلیف را اضافه کنیم.
بعضی مواقع تکلیف خاص برای افراد خاص است. افراد بزرگی مثل آیت الله بهاءالدینی و آیت الله بهجت به میهمانی می رفتند. خدایی که به ما می گوید: صله رحم بکن خودش اثر حرام را برای ما بر می دارد. اگر قرار بود که نان فرعون روی آسیه و موسی اثر بگذارد آنها باید کافر می شدند. موسی در کودکی در بغل فرعون بزرگ شده. در شرایط عادی ما نباید دنبال گناه برویم ولی اگر ندانسته به دنبال گناه رفتیم، خدا اثرش را برمی دارد.
یکی از اصول دین اصل تجاوز و فراغ است یعنی وقتی شما از نماز و غسل فارغ شدی ،دیگر نباید به شک ها اعتنا کنی. سوال شد که من غسل کردم و بعد از چند روز یادم آمد که انگشترم را نچرخاندم ،امام فرمود :اصلا به این چیزها اعتنا نکن زیرا از زمان آن گذشته است. پس قاعده ی فراغ یعنی اینکه وقتی از زمان عمل بگذرد، نباید به شک مان اعتنا کنیم.
بعضی ها متدین هستند و شیطان به آنها نمی گوید که شراب بخور بلکه می گوید که غسل خودت را ادامه بدهد یعنی از راه شر وارد می شود. مرحوم مظاهری در کتاب شان دارند که خانمی می گفت که چهار ساعت در دستشویی می ماند و می گوید که من پاک نشده ام و برای یک نماز چهارساعت وقت می گذارد. و زندگی اش مختل شده است. بعضی ها دیانت دارند یعنی خدا آنها را دوست دارد ولی عمل شان را دوست ندارد. ما نباید کاری بکنیم که اعمال ما مبغوض خدا بشود.
فرد وسواسی فکر می کند که زیاد شستشو کردن کارخوبی است و خدا خوشش می آید ولی نمی داند که خدا از این کار متنفر است. اگر سربازی بگوید که من بجای یک بار سلام نظامی ،ده بار سلام می دهم تا احترام بیشتری بگذارم، حتما او را زندان خواهند کرد. زیرا نظم را بهم می زند. خدا هم می فرماید که آب زیاد ریختن اسراف و از گناهان کبیره است. کاری نکنیم که خدا و پیامبر از ما بدشان بیاید.
اصول تجاوز یعنی اینکه شما از عمل خارج نشده اید ولی از آن جزء خارج شده اید و به جزء دیگر رفته اید. مثلا کسی اذان و اقامه گفته و الان در رکوع است و شک می کند که اذان گفته یا خیر،این فرد نباید به شک خودش اعتنا کند یا رکوع کرد و در حمد شک کند، نباید به آن اعتنا کرد. مثلا در وضو شما دارید دست چپ را می شویید و شک می کنید که دست راست را شسته اید یا خیر ،شما نباید به این شک اعتنا کنید.
امام داشتند وضو می گرفتند و فرد فضولی گفت که به این قسمت آب نرسیده است و امام فرمود که من فکر کردم که به این قسمت آب رسیده است ولی شما نباید به من می گفتید. پس وقتی که از یک جزء به جزء دیگر عمل رفتیم ،دیگر نباید به جزء قبل شک کنیم. زیرا از آن عبور کرده ایم. بررسی جزءهای قبل، کار وسواسی و شیطانی است.
یکی دیگر از اصول ،اصل آسان گیری است که مقدس اردبیلی روی آن تاکید می کند. عسر و حرج و ضرر در اسلام ممنوع است یعنی در اسلام فشار آوردن به خود و دیگران و ضرر به خود و دیگران منع شده است .آسان گیری خیلی از مسائل را حل می کند. پیامبر فرمود: من بردین آسانی مبعوث شدم. قرآن می فرماید: خدا در مسائل از شما آسان می خواهد نه سخت. پیامبر با شتر طواف می کرد. مثل اینکه امروز فردی با موتور طواف کند. غرض این است که دور این خانه بچرخیم نه اینکه بگوییم حتما باید شانه ات چنان باشد یا ... با این سخت گیری ها نزد خدا مسئول هستیم. زیرا اینها وسواس درست می کند.
آقایی که بچه ی دوازده سال داشت به من گفت که می خواهم دوباره عقدخانمم را بخوانم. زیرا من به عقد دوازده سال پیش شک دارم. این کار شیطانی است. داریم که اگر آب برای شما ضرر داشت بجای وضو، تیمم کنید. در کافی داریم که فردی بدنش مجروح بود و آب برای او ضرر داشت .از نادانی پرسید و او گفت که باید غسل کنی. او غسل کرد و بیماری اش سخت شد و بعد مُرد. امام فرمود: خدا بکشد کسی را که این فرد را کشت. چرا مسائل را صحیح نمی گویند؟
کارهایی که افراد وسواسی انجام می دهند از خودکشی بدتر است زیرا فردی که خودکشی می کند هم خودش و هم خانواده اش را راحت می کند ولی فرد وسواسی پنجاه سال هم خودش و هم اطرافیانش را عذاب می دهد. حتی در خوف ضرر، حکم واجب برداشته می شود. پس اگر روزه به حد خوف رسید، از گردن شما برداشته شود.
سوال- درخصوص وسواس و راه هایمقابله با آن توضیحاتی بفرمایید.
پاسخ - خانمی نوشته بود که من شش سال وسواس داشتم و الحمدالله صحبت های شما موثر بود و من الان رو به بهبودی کامل می روم. انسان برای خود شخص وسواسی و اطرافیان او دلش می سوزد. گاهی حتی اطرافیان بیشتر از خود فرد صدمه می خورند. شب چهارشنبه من به جمکران مشرف شده بودم. در آن فرد جوانی به من گفت که من دچار وسواس شدید هستم. پول آب منزل ما هشتصد هزار تومان آمده است. فرد کاسبی هم در قم به من برخورد کرد و گفت که قبض آب منزل من یک میلیون و ششصد هزار تومان آمده است. همسر من وسواس شدید دارد. وسواس یک بیماری است که هم به خود فرد و هم به دیگران صدمه می زند. فردی می گفت که مادر ما آنقدر وسواس شدید دارد که قبل از ظهر به حمام می رود و تا ظهر آنجا می ماند و ناهار را نیز در همان حمام می خورد. بعد از خوردن ناهار نیز به شستن ادامه می دهد و خسته می شود و می گوید که برای من پتو بیاورید تا در حمام بخوابم. تا غروب در حمام می ماند و مدام شک دارد که پاک شده یا نه و یا غسل او صحیح است یا خیر. خطر وسواس بسیار جدی است و افراد باید از ابتدا جلوی آن را بگیرند. شاید یکی از علل وسواس نداستن صحیح مسائل باشد. با دانستن صحیح مسائلی که در روایات آمده بسیاری از افراد از این قطار پیاده می شوند. اصل اول در نجاست و طهارت بنای بر پاکی است. همه چیز برای شما پاک است به جز چیزهایی که در اسلام برای شما مشخص شده مانند: خون، منی، بول و غیره. البته در مورد اینها نیز ما باید به قطع و یقین برسیم نه با شک و تردید. همه چیز برای شما پاک است حتی اگر به کشورهای غیر مسلمان می روید، زمین، لباس، تخت و غیره برای شما پاک است. در صورتی که با کفار هم رفت و آمد می کنید تا یقین ندارید که چیزی آغشته به خون، بول وغیره است، آن را پاک در نظر بگیرید. رنگ و بوی نجاست هم مانعی ندارد. اگر عین نجاست برطرف شد اما رنگ آن باقی ماند باز هم پاک است. دقت و تفحص در مورد چیزی لازم نیست، چون نجاست یک امر اعتباری است. فقها معتقد هستند مثلاً وقتی گوسفندی ذبح شد و خون متعارف از بدن او خارج شد، بقیه ی خونی که در بدن او باقی مانده پاک است. البته خوردن خون حرام است اما آن خونی که در گوسفند مانده نجس نیست. اگر به میهمانی می روید حتی در مورد کسانی که یقین ندارید نجس و پاکی را رعایت می کنند، نباید تجسس کنید و مکان پاک است. اگر ما نمی دانستیم و با لباس نجس هزاران بار نماز هم خوانده باشیم، نه نزدیکی ما به خدا کم می شود و نه در قبولی نماز اثر دارد. نداستن برای ما تکلیف نمی آورد و آن چیز از نظر ما پاک است. اگر شما نمی دانستید و با یک مهر ناپاک نماز خواندید، از خدا دور نمی شوید و نماز برای شما صحیح است. تجسس در چیزها بخصوص برای افراد وسواسی کاملاً ممنوع است. یکی از مسائلی که واقعاً در اسلام آسان گرفته شده وضو است. در روایات آمده که اصل ارکان وضو، دو شستشو و دو مسح است. شستن دست ها تا مچ قبل از وضو مستحب است. قبل از وضو یا غسل زدن شامپو یا صابون اصلاً لازم نیست. برخی از افراد می پرسند که بدن ما چرب است آیا قبل از وضو یا غسل، شستشو لازم است یا خیر؟ طبق نظر فقها چربی بدن مخل وضو یا غسل نیست. برخی افراد موهای چربی دارند یا بدن آنها چرب است این مسائل مانعی برای وضو، غسل و یا مسح نیست. البته اگر این چربی ناشی از روغن و چیزهایی از این قبیل باشد و از بیرون به بدن مالیده شده باشد و به حدی باشد که مانعی ایجاد کرده باشد باید آن را شستشو داد. در هنگام وضو بعد از شستن دست ها یک مشت آب برای شستن صورت کافی است. بعد از ریختن آب به صورت باید با دست باز به اندازه ی یک وجب و از رستنگاه مو یتا زیر چانه بر روی صورت کشید. این مقدار واجب است. از امام صادق ( ع) در رسائل روایت است که ایشان فرمود به خدا قسم پیامبر در هنگام وضو یک بار بیشتر صورت، دست راست و دست چپ خود را نمی شستند. ایشان با سه مشت آب کل وضوی خود را می گرفتند. اصولاً پیامبر ترک اولی نداشتند و هیچ مستحبی را فروگذار نمی کردند بنابراین اگر زیاد شستن مستحب بود ایشان حتماً این کار را می کردند. طبق آیه ی قرآن پیامبر الگویی برای همه ی افراد هستند. بنابراین در فتواها و روایات داریم که یک بار شستن واجب و دو بار جایز است، حتی برخی از فقها معتقد هستند که شاید دو بار جایز نباشد. در روایات آمده است که دو بار شستن در وضو اجری به همراه ندارد. ولی سه بار شستن ممنوع و حرام است. البته در هنگام شستن برای اولین بار می توان دو یا سه مشت آب ریخت ولی یک بار باید بر روی آن دست کشید و یک بار نیز باید این کار را انجام داد. حتی اگر دست چپ را که از آب آن برای مسح باید استفاده کرد، بیش از دو بار بشوریم وضو باطل می شود. مسح پا به این صورت است که حداقل طول آن به اندازه ی یک انگشت و عرض آن نیز به اندازه ی یک انگشت باید باشد. اگر سه انگشت باشد بهتر است. گاهی اوقات پای انسان زخمی شده است اگر به اندازه ی عرض و طول یک انگشت خونی نباشد و پاک باشد می توان به همان صورت مسح کشید. مسح نیز از سرانگشتان تا برجستگی پا یا مچ باید کشیده شود. زمانی که من جوان بودم و مقابل حرم حضرت معصومه زندگی می کردم می دیدم که مرحوم آیت الله نجفی مرعشی صبح بسیار زود به حرم می آمدند، گاهی حتی در صحن هنوز باز نشده بود. ما کسی را سراغ نداریم که مانند ایشان روزی سه وعده نماز خود را در حرم بخوانند. مثلاً آیت الله بهجت روزی یک بار نماز خود را در حرم می خواندند. آیت الله مرعشی نماز را می خواندند و بعد از آن گاهی به سوالات پاسخ می دادند. گاهی اوقات که احتمال می دادند خوابشان برده باشد، امر می کردند طشت می آوردند و در همان محراب با سه مشت آب وضو می گرفتند. فیلمی از آیت الله خویی موجود است که بخاطر اینکه ایشان یک مقدار در حرکت کردن مشکل داشتند، یک حوله بر روی زانوی خود قرار می دادند و به همان صورت با سه مشت آب وضو می گرفتند. یعنی مراجع به این راحتی وضو می گرفتند. در مورد افرادی که محاسن دارند و پوست بدن آنها مشخص نیست، خیس شدن روی مو کافی است. واقعاً در اسلام سهل و آسان گرفته شده است. یک حدیث زیبایی در وسائل موجود است به این مضمون که امام باقر(ع) می فرماید: وضو دستوری از دستورهای خدا است که می خواهد شما را امتحان کند که مقید به وضو هستید یا خیر. یعنی وضو یک آزمایش است. بنابراین اگر آب برای انسان ضرر داشته باشد و یا زخمی در بدن باشد می تواند تیمم کرد. سپس امام فرمود: بدرستی که مومن با هیچ چیزی نجس نمی شود. البته منظور از این روایت روح و جان مومن است. در روایت دیگری داریم که روح و جان مومن از طینت انبیاء و امامان خلق شده و هیچ چیزی او را آلوده نمی کند. اگر واقعاً ما به دستورات آنها توسل بجوییم هیچ چیزی ما را نجس نمی کند. ما باید بیشتر به طهارت فکر کنیم. افراد وسواسی بیشتر به نجاست فکر می کنند که اشتباه است. ما باید ذهن خود را مدیریت کنیم. نیت در وضو و نماز فقط توجه است. نیت به این معنا که باید برای خدا خالص باشیم و اینکه اعلام کنیم در حال وضو و نماز هستیم. همه ی آقایان معتقد هستند که اعلام زبانی اصلاً لازم نیست. همینکه می دانیم می خواهیم نماز بخوانیم و رو به قبله می ایستیم کافی است. اصولاً وضو بین سی ثانیه تا یک دقیقه طول می کشد. اسلام در نجاست و طهارت و وضو اصلاً سختگیری نکرده است. ولی در مال مردم، غیبت، بردن آبروی دیگران و تهمت زدن سخت گیری زیادی شده و باید دقت کرد. البته مسائل بهداشت و شستشوی بدن ارتباطی به غسل ندارد. افرادی که جنب می شوند فقط باید محلی را که منی به لباس یا بدن رسیده را بشویند. مردی که جنب می شود و یا خانمی که عادت ماهانه می شود فکر نکند که چون بدن او عرق کرده پس تمام بدن او نجس است. بنابراین تنها شستن موضعی که نجاست به آن رسیده کافی است. غسل به دو صورت است ارتماسی و ترتیبی. غسل ارتماسی فقط دو ثانیه وقت می برد. کسی که وان بزرگ یا استخری در اختیار دارد می تواند به نیت غسل یک لحظه به طور کامل وارد آب شود، همین کار کافی است. به فتوای علما بیست یا پنجاه غسل را می توان با یک نیت انجام داد. یعنی اگر کسی غسل جنابت، غسل عادت و غیره را بر گردن دارد می تواند با یک نیت انجام دهد. توصیه می شود کسانی که غسل به آنها واجب می شود بهتر است غسل زیارت چهارده معصوم و غسل توبه را نیز همزمان نیت کرده و انجام دهند. در نتیجه با یک عمل چندین ثواب می بریم. بعد از غسل نیز به چهارده معصوم سلام کنیم. لازم نیست هرکدام از غسل ها را به تنهایی انجام دهیم. در غسل ارتماسی لازم نیست وسواس به خرج دهیم وظاهر بدن که آب می گیرد کافی است. در غسل ترتیبی نیز ابتدا باید انسان سر و گردن سپس سمت راست و سمت چپ بدن را بشوید. در اینجا نیز برخی علما مانند آیت الله سیستانی می گویند که چپ و راست لازم نیست یعنی شستن سرو گردن و سپس شستن کل بدن از گردن به پایین کافی است. افرادی مانند آیت الله مکارم معتقد هستند که غسل ترتیبی نیز می تواند به صورت غسل ارتماسی باشد و شستن بدن زیر دوش به صورت کامل کافی است. در جنابت بعد از برطرف کردن عین نجاست باید غسل کرد. بعد از رفتن به دستشویی و انجام غسل هر نوع رطوبت، مایعات و ترشحات مشکوک، نه نجس است و نه غسل لازم دارد مگر اینکه ما یقین کنیم علائم و شرایط منی را دارد. حتی برخی از افراد سوال کرده اند که ما خواب می بینیم اما بعد از بیدار شدن هیچ آثاری از منی وجود ندارد، در این حالت نه نجس است و نه نیازی به غسل وجود دارد. در مورد ابطال وضو و وجود بول و منی باید یقین پیدا کرد. در جاهایی که مشکوک است از نظر اسلام تکلیفی وجود ندارد. اصولاً احتیاط انسان را به وسواس می اندازد. من معتقد هستم که جایی که به دل انسان نمی چسبد، خدا آن را بیشتر قبول می کند. یک استاد بزگواری داشتیم که در مشهد ساکن بودند. ایشان فرمودند یک قافله ای از خراسان برای زیارت عتبات به کربلا رفتند. یک عراقی آمده بود و به زوار خراسانی می گفت که من همه ی امامان را زیارت کرده ام و به مدینه و کاظمین و سامرا رفته ام اما مشهد نتوانستم بروم. مابین شما کسی است که زیارت مشهد خود را به من بفروشد. یکی از اهالی مشهد گفت که من یک زیارت امام رضا رفته ام که خیلی بی خود بوده است. روزی من جنب بودم خواستم از صحن انقلاب بگذرم ( چون در این حالت عبور از صحن اشکالی ندارد برخی از فقها می گویند که نزدیک حرم و مسجد حرام است) نزدیک پنجره ی فولاد که رسیدم با همان حالت و با کمال شرمندگی و خجالت یک سلام به امام هشتم دادم. من این زیارت را به تو می فروشم. آن عراقی قبول کرد و دینار عراقی به آن فرد داد و زیارت را خرید. روز بعد آن مشهدی که از خواب بیدار شد خیلی ناراحت بود. علت را از او پرسیدند، گفت: من دیشب یک خواب عجیب دیدم. دیدم از دنیا رفته ام و در حال رفتن به بهشت هستم، آنجا باغ خیلی عالی بود اما وقتی خواستم وارد شوم ممانعت کردند و گفتند: این باغ تا دیروز متعلق به شما بود اما چون آن را فروختید از شما گرفته شده و به اسم فرد دیگری ثبت شده است. بنابراین معلوم نیست آن فردی که فکر می کند خیلی خوب خود را تطهیر کرده نماز او با ارزش تر باشد. کسی که عادی عمل می کند اما دلشکسته است، ممکن است نماز او به مراتب مقبول تر باشد.
افراد زیادی خدمت آیت الله بهجت می آمدند و می گفتند ما عازم مشهد مقدس هستید یک دستور بدهید که ما آنجا چه کاری انجام دهیم؟ ایشان به همه می گفتند در مشهد بعد از آنکه نماز زیارت را خواندید، نماز جعفر طیار بخوانید. شرح این نماز در مفاتیح آمده است. ایشان در مستحبات تأکید زیادی داشتند. روی سه موضوع مخصوصاً تأکید زیادی داشتند: یکی دائم الوضو بودن، یکی نافله ی شب و دیگری نماز جعفر طیار. مرحوم آیت الله حق شناس می فرمودند که این کار وسواس را از بین می برد.
حتی زدن پلیس برای اعتراف گرفتن از گناهکار اشکال دارد .ما باید بیشتر احتیاط کنیم. وسواس دینی خوب است. سعی کنیم که در مورد دیگران غیبت نکنیم و تهمت نزنیم. بعضی ها اسم تهمت را سوال می گذارند و از دیگران سوال می کنند که او در بین جمع جواب بدهد. این کار هم اشتباه است.
